From the Archives: ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ- ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Βιβλιοπαρουσίαση Monique Canto-Sperber Σοσιαλισμός και Φιλελευθερισμός- Οι κανόνες της Ελευθερίας Εκδόσεις Πόλις, 2004, 480 σελ., 25 Ευρώ Μετάφραση: Κωστής Παπαγιώργης Επίμετρο: Ανδρέας Πανταζόπουλος «Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία μόνο φιλελεύθερη μπορεί να είναι.» M. Canto-Sperber Το δοκιμιακού χαρακτήρα έργο της Γαλλίδας συγγραφέως και διευθύντριας σπουδών στην Ανωτάτη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών (HEESS) Monique Canto-Sperber εντάσσεται στην προβληματική που αναπτύσσεται στις μέρες μας στο χώρο της, κύρια ευρωπαϊκής, κεντροαριστεράς αναφορικά με το παρών και το μέλλον της. Ο τίτλος του κεφαλαίου «Τι απομένει από τον σοσιαλισμό;», με το οποίο η συγγραφέας μας εισάγει στο δεύτερο μέρος του βιβλίου της, είναι κάτι περισσότερο από ενδεικτικός των ανησυχιών και των αναζητήσεων για το raison d ?tre της Αριστεράς στον 21ο αιώνα. Μια Αριστερά που αδυνατεί να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει, εγκλωβισμένη σε παρελθόντα αναλυτικά σχήματα, σε δογματισμούς και παρωχημένες δοξασίες. Η συγγραφέας ευθύς εξαρχής καθιστά φανερή την θέση της υποστηρίζοντας πως, «πρέπει να ξαναφέρουμε τον σοσιαλισμό στον φιλελεύθερο δρόμο. Εκεί βρίσκεται η μόνη του ελπίδα επιβίωσης ως αξιόπιστου κοινωνικού κινήματος για τον σημερινό κόσμο» (σελ. 11). Σύμφωνα με την Canto-Sperber, τούτο θα επιτευχθεί με την προσφυγή σε ένα «σοσιαλισμό των ελευθεριών» που τοποθετείται «ενάντια σε όλες τις μορφές του αυταρχισμού, του σχεδιοποιημένου κα κρατικοποιημένου σοσιαλισμού» (σελ. 13). Η διαμόρφωση της νέας σοσιαλδημοκρατίας προϋποθέτει την ανακάλυψη εκ νέου, ή την επανασύνδεσή της (για την Canto-Sperber), με βασικές αρχές της φιλελεύθερης σκέψης όπως, την αυτονομία του προσώπου και τον πλουραλισμό, την επιλογή και την ατομική υπευθυνότητα, την διανοητική μετριοπάθεια και τον αντιουτοπισμό, τον θεμελιώδη ρόλο των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων, τις αγορές ως αποκεντρωμένες μορφές κοινωνικής οργάνωσης. Για τον σκοπό αυτό, η συγγραφέας δεν βαδίζει σε αχαρτογράφητα μονοπάτια. Τουναντίον, ανατρέχει σε μια μακρά παράδοση της σοσιαλιστικής σκέψης γνήσια ατομοκεντρική και αντικρατικιστική. Μία παράδοση ριζοσπαστική και αντιγραφειοκρατική, που ελάχιστα κοινά έχει με τον συγκεντρωτισμό και τις διαχειριστικές και κολεκτιβιστικές λογικές της παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας των δεκαετιών του 1960 και του 1970. Πρόκειται για ένα ρεύμα που εκφράστηκε κύρια με τον πρώιμο Βρετανικό σοσιαλισμό, από τον Robert Owen (με καταβολές στον ατομικιστικό αναρχισμό του William Godwin) έως τον Bertrand Russell και τον L.T.H. Hobhouse. Πρόκειται για μια παράδοση, όχι απλά μη μαρξιστική αλλά, συνειδητά αντι-μαρξιστική. Στη Γαλλία συναντούμε αντίστοιχα σοσιαλιστικά ρεύματα επηρεασμένα από την σκέψη του Pierre-Joseph Proudhon, του «μασκαρεμένου φιλελεύθερου» για τους επικριτές του. Στην πλούσια παράδοση του φιλελεύθερου σοσιαλισμού ή σοσιαλφιλελευθερισμού πρέπει ακόμη να συμπεριλάβουμε την εμβληματική φυσιογνωμία του ιταλικού αντιφασιστικού κινήματος Carlo Rosselli και το έργο του «Φιλελεύθερος Σοσιαλισμός» (1930), τον σπουδαίο ρεβιζιονιστή Eduard Bernstein, τον πολέμιο των μονοπωλίων Franz Oppenheimer και τον Friedrich Neumann, για να περιοριστούμε σε ορισμένους μόνο από αυτούς. Το βιβλίο, παρότι γραμμένο από μία αριστερή οπτική, αξίζει επίσης να διαβαστεί από τους φιλελεύθερους, υπενθυμίζοντας την κοινωνική και ηθική διάσταση των απαρχών του, κάτι που στις μέρες μας, υπό την κυριαρχία του οικονομισμού, συχνά παραβλέπεται. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνούμε πως, τα κύρια ρεύματα της ατομικιστικής σκέψης αποδέχονται την «κοινωνική φύση του ατόμου» (L. Dummont). Δεν έχει κάποιος παρά να θυμηθεί αναφέροντας ενδεικτικά, την «ακοινώνητη κοινωνικότητα» του Immanuel Kant, την ηθική θεωρία του Adam Smith, τον ωφελιμισμό του John Stuart Mill και την αυθόρμητη τάξη του Hayek. Η αλληλεγγύη και η κοινωνική διάσταση της συνεργασίας, η βούληση για μεταρρύθμιση (βολονταρισμός) και η χειραφέτηση του ατόμου και της κοινωνίας (κοινωνία πολιτών), είναι στοιχεία της σοσιαλιστικής σκέψης (σελ. 97-104) που αξίζει να διατηρηθούν και να συμβάλουν με τη σειρά τους στην ανανέωση του σύγχρονου φιλελευθερισμού. Αυτό όμως είναι ένα ζήτημα που απαιτεί την διεξοδική πραγμάτευσή του από μια αντίστοιχη μελέτη. Η σύνθεση των δύο παραδόσεων, της φιλελεύθερης και της σοσιαλιστικής, ίσως να οδηγήσει σε αυτό που ο Γερμανός πολιτειολόγος Wilhelm Rοpke αποκαλεί «συνεννόηση σοσιαλιστών και φιλελεύθερων», μια συνεννόηση που στις μέρες μας, ολοένα και περισσότερο, φαντάζει μονόδρομος για την επιτυχή υπεράσπιση των ανοικτών κοινωνιών απέναντι στη μισαλλοδοξία, τον ανορθολογισμό και τον επιθετικό κοινοτισμό. Μια συνεννόηση που παίρνει ακόμη και τη μορφή εκλογικής συμπόρευσης και κυβερνητικών συνεργασιών (κύρια σκανδιναβικά και κεντροευρωπαϊκά κράτη). Το επίμετρο του Ανδρέα Πανταζόπουλου τοποθετείται κριτικά και συν-διαλέγεται με εξαιρετικό τρόπο με το κείμενο της Canto-Sperber, προτείνοντας όχι την εκλεκτική σύνθεση των δύο ρευμάτων, αλλά αντίθετα, με δημιουργικό τρόπο τη μεταξύ τους διαλεκτική σύγκρουση. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο λέκτορας τουΑΠΘ, το έργο της Αριστεράς συνίσταται στο πως θα «εμβαθύνει στις ελευθερίες της, αρθρώνοντας με λειτουργικό τρόπο ισότητα και ελευθερία, όχι καταργώντας αλλά διατηρώντας τη διαλεκτική ένταση ανάμεσά τους» (σελ. 473). Ουσιαστικά, το αναλυτικό κείμενο της Canto-Sperber και τα αναγκαστικά περιληπτικό κείμενο του Πανταζόπουλου εκφράζουν τις δύο διαφορετικές τάσεις της δημοκρατικής Αριστεράς που αναμένεται τα επόμενα χρόνια να συγκρουστούν για το περιεχόμενο της, προκαλώντας εντάσεις και τριβές, ανάλογες με την κρίση που παρατηρείται (και στη χώρα μας) στην παραδοσιακή συμμαχία φιλελεύθερων και συντηρητικών. Η φροντισμένη έκδοση (σε άρτια μετάφραση του Κ. Παπαγιώργη) των εκδόσεων Πόλις, που τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει προσιτούς στο ελληνικό κοινό μία σειρά τίτλων σύγχρονης πολιτικής και ηθικής φιλοσοφίας (ανάμεσά τους έργα των J. Rawls, M. Walzer, M. Sandel, N. Bobbio και A. Giddens), πλουτίζει τη σχετική βιβλιογραφία και τροφοδοτεί την αφυδατωμένη από νέες ιδέες εγχώρια πολιτική συζήτηση. Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα έργο που προσφέρει ποικίλα ερεθίσματα για γόνιμη σκέψη και χρήσιμο προβληματισμό. Θέτει πολλά ζητήματα, χωρίς να παρέχει εύκολες και έτοιμες απαντήσεις. Κάτι ιδιαίτερα σημαντικό για την τελματωμένη πολιτική ζωή του τόπου μας που βρίσκεται σχεδόν ολοκληρωτικά παραδομένη ανάμεσα στη χαύνωση του συναινετικού κλίματος, την παθητικότητα του κυρίαρχου ιδεολογήματος του «μεσαίου χώρου» και της (αναπόφευκτης;) δαιμονοποίησης του φιλελευθερισμού από τη δογματική Αριστερά. * Δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα της Προοδευτικής Πολιτικής www.ppol.gr (20-12-04).