From the Archives: Ο Ρόθμπαρντ και η Τέχνη της Ελευθερίας

Με τη συμπλήρωση δέκα ετών από τον θάνατο του Μάρεϊ Ρόθμπαρντ (Murray Newton Rothbard,1926-1995) αξίζει να αφιερώσουμε λίγες γραμμές στον σπουδαίο αυτόν διανοητή, η επίδραση του οποίου υπήρξε πραγματικά σημαντική. Ο Ρόθμπαρντ δίδαξε στο μεγαλύτερο μέρος της ακαδημαϊκής του καριέρας στο New York Polytechnic. Μαθητής του Ludwig von Mises, του θεμελιωτή, μαζί με τον Carl Menger, της περίφημης Αυστριακής Σχολής των Οικονομικών, εφάρμοσε τη μεθοδολογία της «πραξεολογίας» (praxeology), και ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη μελέτη των οικονομικών κύκλων, τη φορολογία, τα μονοπώλια, τη νομισματική πολιτική και την οικονομική ιστορία. Υπήρξε πολυγραφότατος συγγραφέας καθώς εξέδωσε είκοσι οκτώ βιβλία και πάμπολλα άρθρα. Φημολογείται πως σε στιγμές πνευματικής παραγωγικότητας έγραφε οκτώ σελίδες την ώρα. Οι μελέτες του αυτές τον ανέδειξαν ως ένα από τους επιφανέστερους εκπροσώπους της φιλελεύθερης οικονομικής σκέψης. Στα κυριότερα έργα του περιλαμβάνονται τα Man, Economy and the State (1962), America?s Great Depression (1963), Power and the Market (1970). Ωστόσο, η υποστήριξη του φιλελευθερισμού και του καπιταλιστικού συστήματος δεν εδράζονταν αποκλειστικά σε κριτήρια οικονομικής αποτελεσματικότητας και κοινωνικού ωφελιμισμού αλλά πρωτίστως στη Ηθική. Έτσι, γρήγορα ασχολήθηκε με την πολιτική θεωρία όπου, ακολουθώντας την αριστοτελική οντολογία και τη θωμιστική θεωρία των φυσικών δικαιωμάτων, υπήρξε υπέρμαχος της ενότητας των φυσικών και κοινωνικών επιστημών στο πρότυπο του «ανθρώπου της Αναγέννησης», αντίθετος με τον «επιστημονισμό» (scientism). Αυτό που ουσιαστικά επιζητούσε ήταν η επιστημονική θεμελίωση της Ελευθερίας. Τα σημαντικά έργα του For A New Liberty και The Ethics of Liberty αντικατοπτρίζουν το φιλόδοξο εγχείρημά του. Απέναντι στο Κράτος Ο Ρόθμπαρντ προβληματισμένος για την κυριαρχία του κρατισμού απέδιδε την περιορισμένη εμβέλεια των φιλελεύθερων ιδεών στην ύπαρξη μιας «λανθάνουσας συνείδησης» στο κοινωνικό σώμα («false consciousness»- κάτι ανάλογο με την ιδεολογική ηγεμονία του Gramsci), η οποία λειτουργεί ως φίλτρο που παρεμποδίζει την πρόσληψη των βασικών αρχών της ελευθερίας. Σε αυτή τη βάση τον ριζοσπαστισμό και την ασυμβίβαστη στάσή του, απέρριπτε σε επίπεδο αρχών το «ελάχιστο κράτος» και δεν δίστασε να ασκήσει κριτική σε σπουδαίους φιλελεύθερους διανοητές, όπως οι Milton Friedman, Friedrich Hayek, James Buchanan και Ronald Coase, κατηγορώντας τους συχνά για συμβιβασμό με σοσιαλιστικές ιδέες. Οι απόψεις του τον έφερναν συχνά κοντά στο ρεύμα του αναρχοκαπιταλισμού και του ατομικιστικού αναρχισμού. Είναι χαρακτηριστικό πως, το έργο του Power and Market απορρίφθηκε από το ίδρυμα Volker Fund ως αναρχικό, ενώ ο ίδιος παλαιότερα ως κριτής εκδόσεων του ίδιου ιδρύματος είχε απορρίψει το περίφημο έργο του Hayek Σύνταγμα της Ελευθερίας. Πέρα όμως από σημαντικός ακαδημαϊκός δάσκαλος και διανοούμενος, υπήρξε και ιδιαίτερα αποτελεσματικός ακτιβιστής. Όπως χαρακτηριστικά έλεγε, ενώ οι μαρξιστές αφιερώνουν το 90% του χρόνου τους στη στρατηγική και μόλις το 10% στη θεωρία, οι φιλελεύθεροι κάνουν το ακριβώς αντίθετο. Για το λόγο αυτό αφιέρωσε μεγάλο μέρος του χρόνου και της εργασίας του στη διάδοση των φιλελεύθερων ιδεών. Συνέδραμε στην ίδρυση του Libertarian Party των ΗΠΑ και στην ίδρυση ινστιτούτων πολιτικής σκέψης (όπως το Mises Institute και το Centre for Libertarian Studies). Υπήρξε συν-εκδότης μεγάλου αριθμού αξιόλογων περιοδικών επιθεωρήσεων, όπως οι The Journal of Libertarian Studies, Review of Austrian Economics, Left and Right και Free Market, ενώ συνέγραψε εκατοντάδες άρθρα και έδωσε αμέτρητες διαλέξεις. Το Νόμισμα της Ελευθερίας Δυστυχώς, στη χώρα μας το έργο του Ρόθμπαρντ, όπως άλλωστε και άλλων φιλελεύθερων στοχαστών, παραμένει άγνωστο. Το πέπλο της διανοητικής άγνοιας φιλοδοξεί να διαρρήξει ένας σχετικά νέος εκδοτικός οίκος, οι εκδόσεις Ελάτη, που ανέλαβαν το, ομολογουμένως επιτυχημένο, εγχείρημα της κυκλοφορίας ενός από τα πλέον γνωστά και πολυμεταφρασμένα έργα του. Το Τι Έκανε η Κυβέρνηση στα Χρήματα μας (What Has Government Done To Our Money, ελληνική έκδοση 154 σελίδες, 13 Ευρώ) πρωτοεκδόθηκε το 1963 και αποτέλεσε μεγάλη εκδοτική επιτυχία. Στο βιβλίο αυτό, με απλό, όχι όμως και απλοϊκό, τρόπο αναλύεται η χρήση της νομισματικής πολιτικής ως μέσο ισχυροποίησης των οικονομικών εξουσιών του κρατικού Λεβιάθαν. Το μονοπώλιο του χρήματος από τις κυβερνήσεις διευκολύνει την κρατική επέκταση στην οικονομική σφαίρα, μέσα από την χρηματοδότηση των ελλειμμάτων και το πληθωριστικό χρήμα, αναδιανέμει το εισόδημα, και ουσιαστικά τον περιορισμό των οικονομικών ελευθεριών από τα τραπεζικά καρτέλ. Ο Ρόθμπαρντ υπήρξε γνωστός προπαγανδιστής του κανόνα του χρυσού στις διεθνείς συναλλαγές. Για τον Rothbard η κλασσική περίοδος της εφαρμογής του κανόνα του χρυσού (1815-1914) χαρακτηρίζεται ως η Χρυσή Εποχή για το διεθνές εμπόριο, το οποίο επωφελούμενο από τη νομισματική τάξη και τις σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες που επέφερε ο κανόνας του χρυσού οδήγησε σε οικονομική ευημερία. Απέναντι στους Νέο-συντηρητικούς Σήμερα, υπό τη σκιά των διεθνών εξελίξεων, η σκέψη του γίνεται ξανά επίκαιρη. Τολμούμε να ισχυριστούμε πως ο Ρόθμπαρντ θα ήταν σφοδρός πολέμιος της πολιτικής Μπους και της κυριαρχίας των νέο-συντηρητικών, τόσο στο εσωτερικό των ΗΠΑ με την περιστολή των ατομικών ελευθεριών στο πλαίσιο των αντιτρομοκρατικών μέτρων και την αύξηση των δημοσίων δαπανών (όχι μόνο των αμυντικών) όσο και στο εξωτερικό με τη μιλιταριστική προβολή δογματικών ιδεών και την περιφρόνηση του φιλελεύθερου κοσμοπολιτισμού. Ο Ρόθμπαρντ πίστευε ότι οι Ρεπουμπλικάνοι είχαν εγκαταλείψει τις ιδρυτικές αρχές τους και καλούσε σε μια επιστροφή στον κλασσικό αμερικανικό φιλελευθερισμό του Τόμας Τζέφερσον και του Τόμας Πέιν, καθώς και της επονομαζόμενης Παλαιάς Δεξιάς (Old Right), του χαλαρού συνασπισμού προσωπικοτήτων που αντιπαρατέθηκε στο New Deal και την εξωτερική πολιτική του Ρούσβελτ. Ακούραστος σκαπανέας της ελευθερία του ατόμου, αρνούμενος να παραιτηθεί στις αποτυχίες και πρόθυμος να δοθεί με νέο ενθουσιασμό στο επόμενο σχέδιο δράσης, η ζωή και το έργο του Μάρεϊ Ρόθμπαρντ δείχνουν τον δρόμο- οδηγό για κάθε ειλικρινή εραστή της Ελευθερίας: οι ιδέες καρπίζουν αργά και με επιμονή, μα ο καρπός τους είναι γλυκός.

*Δημοσιεύτηκε στην "Απογευματινή της Κυριακής" (6-2-2005, σελ. 50).