Βιβλιοπαρουσίαση: Ανατομία της ελληνορθοδοξίας

Μανώλη Βασιλάκη, Η Μάστιγα του Θεού, εκδόσεις Γνώσεις, 2006, 666 σελ. (προλεγόμενα: Δ. Ραυτόπουλος, Ν. Δήμου, επίμετρο: Ρ. Σωμερίτης)

Εάν κάτι εντυπωσιάζει στο πρόσφατο μήνυμα της Ιεράς Συνόδου «προς τον ευσεβή λαό για τον εορτασμό της 25^ης Μαρτίου» (www.ecclesia.gr) στο πλαίσιο της μονότονα επαναλαμβανόμενης και μάλλον απολογητικής προσπάθειας της (ιστορικά ανακριβούς και πολιτικά ολοκληρωτικής) ταύτισης ελληνισμού και ορθοδοξίας, είναι πέρα από την επιστράτευση του αναπόφευκτου «συνομιλητή» της Παναγίας στρατηγού Μακρυγιάννη και του Κοσμά του Αιτωλού, η αναφορά σε διαπρεπείς ιστορικούς, όπως ο Νίκος Σβορώνος και ο Στήβεν Ράνσιμαν. Κάτι που συνιστά εξέλιξη, καθώς ο Ορθός Λόγος τίθεται στην υπηρεσία του μεταφυσικού ανορθολογισμού.

Ο γνωστός δημοσιογράφος και συγγραφέας Μανώλης Βασιλάκης, στο νέο του βιβλίο με τον προκλητικό, πλην όμως τεκμηριωμένα δικαιολογημένο, τίτλο Η Μάστιγα του Θεού, ακολουθεί την αντίθετη διαδρομή, επιχειρώντας την αναβύθιση στην καρδιά του νέο-ορθόδοξου ανορθολογικού φονταμενταλισμού. Ανατρέχοντας σε ένα εξαιρετικά πλούσιο αρχειακό υλικό, καρπό σίγουρα επίπονης έρευνας, μας καλεί να παρακολουθήσουμε τη συγκρότηση και τις εκφράσεις του νέο-ορθόδοξου πολιτικού Λόγου, μέσα από τα έργα και τις ημέρες του Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου, προσφέροντας ουσιαστικά μία περιεκτική καταγραφή του φαινομένου της μεταπολιτευτικής ελληνορθοδοξίας.

Πρόκειται πραγματικά για μία ανατομία του ιδεολογήματος της ελληνορθοδοξίας, που εξηγεί πλήθος στάσεων της εγχώριας κοινής γνώμης, από τον αντι-αμερικανισμό («τα χέρια του Κλίντον στάζουν αίμα») και την αντι-δυτική στάση («οι ευρωπαίοι ήταν εκείνοι που πάντα ήθελαν το κακό μας»), έως την υποστήριξη στο καθεστώς Μιλόσεβιτς («στη Βοσνία οι Σέρβοι μάχονται με τον σταυρό στο ένα χέρι και το όπλο στο άλλο»), το ζήτημα των ταυτοτήτων («λυσσαλέος πόλεμος κατά της πίστης») και τις ελληνοτουρκικές σχέσεις («τα κανόνια είναι αυτά που χρειαζόμαστε στο Κυπριακό»).

Στάσεις και αντιλήψεις που εκφράζουν όψεις της κυρίαρχης πολιτικής κουλτούρας των νεοελλήνων και συντελούν στη διατήρηση της απόστασης που χωρίζει την Ελλάδα από το να καταστεί μία «κανονική χώρα» (normal country), με την έννοια που την πραγματεύεται ο αμερικανός διανοητής Samuel Huntington.

Πρόκειται για μία κουλτούρα που χαρακτηρίζεται από το σύνδρομο του «underdog», το σύνολο δηλαδή εκείνων των πεποιθήσεων που συνθέτουν μία κουλτούρα θύματος, μίας αίσθησης διωκόμενου και ενός αισθήματος αδικίας.

Μέσα από αυτό το πρίσμα πρέπει να ιδωθούν ο πολιτικός ανορθολογισμός, η ξενοφοβία και η δαιμονοποίηση του «άλλου», ο αμυντικός εθνικισμός και η μανία καταδίωξης, η ροπή στη συνομωσιολογία, οι συχνές εκρήξεις μικρο-μεγαλομανίας.

Στην αφετηρία της διαμόρφωσης αυτής της κουλτούρας βρίσκεται η ημιτελής διαδικασία μεταλαμπάδευσης των αξιών και ιδεών του ευρωπαϊκού διαφωτισμού στον ελλαδικό χώρο. Το αποτέλεσμα της υπήρξε η άβολη συνύπαρξη δύο καθόλα διαφορετικών πολιτισμικών παραδόσεων, ενός «πολιτιστικού δυισμού» (Διαμαντούρος), ανάμεσα σε μία σουλτανική-βυζαντινική και σε μία ευρωπαϊκή-φιλελεύθερη Ελλάδα. Ενός δυισμού που εμφανίζει όλα τα συμπτώματα μίας πολιτισμικής κρίσης και βιώνεται ως πολιτική σχιζοφρένεια.

Σχηματικά, πρόκειται για τη σύγκρουση ανάμεσα σε δύο Ελλάδες. Η μία αντιδυτική, σκοταδιστική, ανασφαλής, κοινοτιστική, προγονόπληκτη, εγκλωβισμένη σε σχήματα και εικόνες του παρελθόντος. Η άλλη εμφανίζεται δυτικοστραφής, πλουραλιστική, σύγχρονη, δημιουργική και ανοικτή σε νέα ρεύματα σκέψης και ιδέες.

Το 1830, ο Αδαμάντιος Κοραής, αντικρίζοντας το τότε νεοσύστατο ελληνικό κράτος, παρατήρησε με θλίψη πως «η Ελλάδα άλλαξε νεκροθάφτες και από τους τούρκους πέρασε στους χριστιανούς». Ολοκληρώνοντας κάποιος την ανάγνωση του βιβλίου του Μ. Βασιλάκη (καθώς και τα καλογραμμένα προλεγόμενα των Δ. Ραυτόπουλου και Ν. Δήμου και το επίμετρο του Ρ. Σωμερίτη) αντιλαμβάνεται με ικανοποίηση πως, η πνευματική κληρονομιά του (έστω και ημιτελούς) ελληνικού Διαφωτισμού συνεχίζει να επιβιώνει προς πείσμα των επίμονων προσπαθειών των νεκροθαφτών του που επιθυμούν να στρέψουν την Ελλάδα «πίσω ολοταχώς», όπως αναφωνούσε περήφανα ο «Αρχιεπίσκοπος Κεραυνός» την περίοδο της κρίσης των ταυτοτήτων.

Εν κατακλείδι, η Μάστιγα του Θεού προσφέρει στους αναγνώστες της?666 από τις πλέον απολαυστικές και χρήσιμες σελίδες της εφετινής βιβλιοπαραγωγής, που συνιστούν αντίδοτο απέναντι στη θλιβερή επικυριαρχία του ανορθολογικού θρησκόληπτου ταλιμπανισμού και της μίζερης εσωστρέφειας σε ένα σημαντικό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας.