Κοινωνικός Φιλελευθερισμός ή Σοσιαλδημοκρατία- η Κρίσιμη Επιλογή

Είναι προφανές ότι, η επιτυχία των πολιτικών ιδεών κρίνεται στη βάση της συνάρθρωσης των επιδιωκόμενων στόχων με τις επικρατούσες πολιτικο-οικονομικές συνθήκες. Με άλλα λόγια, οι πετυχημένες πολιτικές ιδέες δεν αναπτύσσονται σε κενό αέρος, αλλά αντίθετα στο στέρεο έδαφος της πολιτικής και οικονομικής πραγματικότητας.

Σε αυτό το πλαίσιο, η μεταπολεμική σοσιαλδημοκρατία συνέβαλε καθοριστικά στην οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Κατά τον ίδιο τρόπο που οι «νεοφιλελεύθερες» πολιτικές επιλογές της απελευθέρωσης των αγορών και της πειθάρχησης των δημοσίων οικονομικών την δεκαετία του 1980 επέτρεψαν σε πολλές δυτικές οικονομίες να ξεφύγουν από τα αδιέξοδα του κρατικού γιγαντισμού και του γραφειοκρατικού υδροκεφαλισμού.

Σήμερα ωστόσο, η παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία στέκεται αμήχανη μπροστά στα νέα ζητήματα που προκύπτουν από τις μεταβολές του διεθνούς οικονομικού συστήματος και τη ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη, όπως, μεταξύ άλλων, οι «κοινωνίες των 2/3», η «νέα ένδεια», η ενσωμάτωση των μεταναστών και οι διαμορφούμενες πολυπολιτισμικές κοινωνίες, τα αδιέξοδα των ασφαλιστικών συστημάτων.

Σε αυτό το πλαίσιο, το ανοικτό πνεύμα, η υιοθέτηση ρεαλιστικών προτάσεων και η θαρραλέα απόρριψη δογμάτων και ιδεολογικών αγκυλώσεων του παρελθόντος, είναι απαραίτητη προϋπόθεση πολιτικής επιβίωσης και εκλογικής επιτυχίας. Οι αντίθετες πορείες των σοσιαλιστικών και σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στη Γαλλία και την Μεγάλη Βρετανία τα τελευταία χρόνια είναι ενδεικτικές.

Ο καθηγητής πολιτικής οικονομίας στο πανεπιστήμιο του Warwick και συγγραφέας μίας αριστουργηματικής βιογραφίας του John Meynard Keynes, Robert Skidelski, σε παλαιότερο άρθρο του με αφορμή τη συμπλήρωση πέντε χρόνων διακυβέρνησης της Βρετανίας από τους Νέους Εργατικούς (Prospect, «Five Years Labour», no. 74, Μάιος 2002) επισημαίνει την καθοριστική σημασία του επαναπροσδιορισμού της έννοιας «αριστερά» στην εκλογική επιτυχία τους. Πρόκειται για μία εσωτερική συζήτηση που διεξάγεται ακόμη και σήμερα, ενδεικτική της σοβαρότητας με την οποία αντιμετωπίζουν οι Εργατικοί αυτά τα ζητήματα.

Σύμφωνα με τον γνωστό βρετανό διανοούμενο, οι Νέοι Εργατικοί (New Labour) υπήρξαν αποδέκτες της ιδεολογικής κληρονομιάς της Margaret Thatcher, όπως ακριβώς οι Νέοι Δημοκρατικοί (New Democrats) του Bill Clinton υπήρξαν επηρεασμένοι από τον Ronald Reagan. Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για πολιτικά κόμματα που διαμόρφωσαν της ιδεολογική φυσιογνωμία και την πολιτική ατζέντα τους υπό την επίδραση επιτυχημένων νεοφιλελεύθερων κυβερνήσεων του παρελθόντος. Για τον Skidelski, «οι Νέοι Εργατικοί αντιμετώπισαν τον θατσερισμό πιο σοβαρά από τους θατσερικούς, ενισχύοντας την κοινωνική του διάσταση».

Είναι ενδιαφέρον ότι, ο Skidelski διακρίνει δύο κυρίαρχες τάσεις στους κόλπους των Νέων Εργατικών. Την τάση του κοινωνικού φιλελευθερισμού (social liberals) και της σοσιαλδημοκρατίας (social democrats).

Οι πρώτοι απορρίπτουν την αρχή του οικονομικού εξισωτισμού και επιχειρούν να αντικαταστήσουν τον στόχο της ανακατανομής του πλούτου με «στοχευμένες παρεμβάσεις» (targeted programmes) σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες και ζητήματα (issues). Οι δεύτεροι επιχειρούν να προωθήσουν (διασώσουν;) τα αιτήματα της παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας προσαρμοζόμενοι βέβαια στις συνθήκες και τους περιορισμούς του νέου περιβάλλοντος της παγκοσμιοποίησης και των ανοικτών αγορών.

Η αναμενόμενη διαδοχή του Tony Blair από τον Gordon Brown (δύο χαρακτηριστικών εκπροσώπων των δύο αυτών ρευμάτων) στην ηγεσία του κόμματος είναι βέβαιο πως θα μεταβάλλει (σε ποιο βαθμό;) την ιδεολογική ταυτότητα των Νέων Εργατικών.

Δυστυχώς το ΠΑΣΟΚ του Γ. Παπανδρέου, παρά την αρχική υποσχόμενη δυναμική που συνόδευσε την ανάληψη της ηγεσίας του (ψηφοδέλτιο Επικρατείας, προτάσεις για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια και τα ναρκωτικά, κ.λπ.), φαίνεται σήμερα να εξαντλείται στην οργανωτική ανασυγκρότηση, που αν και απαραίτητη και προς τη σωστή κατεύθυνση, αναδεικνύει ακόμη περισσότερο την απουσία ξεκάθαρου πολιτικού στίγματος. Σε τέτοιο μάλιστα βαθμό που επιτρέπει στην παραδοσιακά αμήχανη και απαίδευτη σε ζητήματα ιδεολογικών αναζητήσεων Νέα Δημοκρατία, να διαμορφώνει την πολιτική ατζέντα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η προωθούμενη από την κυβέρνηση αναθεώρηση του Συντάγματος, μία κατ’ ουσία πρόχειρη, κοντόθωρη και συντηρητική πρόταση, που όμως εμφανίζεται στην κοινή γνώμη ως αναγκαία και γνήσια μεταρρυθμιστική πρωτοβουλία.

Είναι, λοιπόν, επιτακτική ανάγκη το ΠΑΣΟΚ να προσδώσει στην εικόνα του μία αίσθηση κατεύθυνσης και να αποκτήσει ένα «brand name», παρόμοιο με τον σημιτικό «εκσυγχρονισμό» και τον βρετανικό «Τρίτο Δρόμο». Κατά παρόμοιο τρόπο με τον νέο αρχηγό των βρετανών Συντηρητικών, David Cameron, που με σταθερά βήματα ανατρέπει την παθητική και αναχρονιστική φυσιογνωμία του κόμματος του («Cameron’s way», The Economist, 21.1.2006, σελ. 38). Το ΠΑΣΟΚ, μάλιστα, έχει σημαντικά ευκολότερο έργο από τους βρετανούς Συντηρητικούς, καθώς απέναντι του δεν έχει το πλούσιο ιδεολογικό οπλοστάσιο των Εργατικών, αλλά κάποιους απίθανους δημοσκόπους του Μαξίμου και τις θεωρητικά μετέωρες κατασκευές του ανύπαρκτου μεσαίου χώρου.

Σήμερα το ΠΑΣΟΚ καλείται να επιλέξει ανάμεσα σε έναν δυναμικό κοινωνικό φιλελευθερισμό, προσαρμοσμένο στις ανάγκες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, και σε μία παρωχημένη σοσιαλδημοκρατία δέσμιας του κορπορατιστικού παρελθόντος της. Τούτη η επιλογή είναι κρίσιμη τόσο για την πολιτική κυριαρχία του κόμματος όσο και για τη δυνατότητα της χώρας να ξεφύγει από τον μίζερο κύκλο της εσωστρέφειας, της στασιμότητας και των χαμηλών προσδοκιών.

* Δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα της Προοδευτικής Πολιτικής (www.ppol.gr).