Μεταρρυθμίσεις & Αγκυλώσεις

Στην απολαυστική κινηματογραφική ταινία του Κώστα Γαβρά Το Τσεκούρι (Le Couperet, 2005), ο πρωταγωνιστής Bruno Davert (τον ρόλο ερμηνεύει ένας πολύ καλός Jose Garcia), ευκατάστατος οικογενειάρχης και ανώτερο στέλεχος μίας μεγάλης χαρτοβιομηχανίας, απολύεται έπειτα από δέκα πέντε χρόνια συνεχούς εργασίας και βρίσκεται ανάμεσα στους μακροχρόνια ανέργους. Ο ίδιος βρίσκει τη λύση στο αδιέξοδό του δολοφονώντας τους συνυποψήφιους του για τη διευθυντική θέση που εποφθαλμιά και καταργώντας κατ’ αυτό τον τρόπο τον ανταγωνισμό.

Σε ένα πρώτο επίπεδο, τα μηνύματα της ταινίας είναι ξεκάθαρα. Στις σύγχρονες κοινωνίες, ο ατομισμός αναγορεύεται υπέρτατη ηθική αξία, έχουν διαρρηχθεί οι κοινωνικοί δεσμοί και απουσιάζει πλήρως η κοινωνική αλληλεγγύη, και η ανεργία πέρα από τις προφανείς οικονομικές συνέπειες αποτελεί ένα σύνθετο πρόβλημα που εξουθενώνει τον άνεργο. Ορθές παρατηρήσεις από ένα σκηνοθέτη γνωστό για την διεισδυτική ματιά του και την οξεία, πλην όμως δίκαιη, κοινωνική κριτική.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο, ο θεατής εντυπωσιάζεται από την παντελή απουσία των εργατικών στρωμάτων και των πλέον ασθενέστερων κοινωνικών ομάδων. Δύο χρόνια έπειτα από την απόλυσή του, ο ήρωας συνεχίζει να διεκδικεί με δολοφονική εμμονή την συγκεκριμένη θέση, και η εύρεση μίας εργασίας χαμηλότερων απολαβών και κοινωνικού κύρους δεν αποτελεί καν ενδεχόμενο. Η διατήρηση του πλούσιου τρόπου ζωής του (βίλα, δύο αυτοκίνητα, κ.λπ) αποτελεί τον μοναδικό του στόχο.

Παρακολουθώντας τις πρόσφατες κινητοποιήσεις των εργατικών συνδικάτων και των φοιτητών στις γαλλικές μεγαλουπόλεις και τη Σορβόννη ενάντια στην εφαρμογή του Συμφώνου Πρώτης Εργασίας (C.P.E.), θυμηθήκαμε τους γάλλους Bruno Davert που αγωνίζονται για το παντεσπάνι τους, περιχαρακωμένοι στα παρισινά boulevards υποδυόμενοι τους επαναστάτες μέχρι τις εαρινές διακοπές των πανεπιστημίων, και υποστηριζόμενοι από τα αστικά ΜΜΕ που καταγγέλλουν τον βάρβαρο νεοφιλελευθερισμό και την παγκοσμιοποίηση.

Βέβαια, στην εξέγερση των παρισινών προαστίων του περασμένου έτους τα ίδια ακριβώς ΜΜΕ δεν αναζήτησαν τα αίτια στις προτεραιότητες του ακολουθούμενου οικονομικού μοντέλου. Αντίθετα τα περισσότερα εξ αυτών βρήκαν την ευκαιρία να εγείρουν ζητήματα κοινωνικής ενσωμάτωσης και πολιτιστικών διαφορών των μεταναστών.

Και παρότι προσεκτικοί παρατηρητές της γαλλικής κοινωνίας, επιμένουν να αγνοούν τα αναδυόμενα νέα κοινωνικά ζητήματα, όπως αυτό της «νέας ένδειας», των «αποκλεισμένων» κοινωνικών στρωμάτων (the exluded- από τη γαλλική λέξη exclus) τα οποία υπολογίζονται στο 30% του συνολικού πληθυσμού.

Η κυβέρνηση Ντε Βιλπέν, θορυβημένη και από τις κινητοποιήσεις των άνεργων νέων μεταναστών, επιχείρησε ανεπιτυχώς με το C.P.E. να προωθήσει μορφές «ασφαλούς ευελιξίας» στην αρτηριοσκληρωτική γαλλική αγορά εργασίας. Η γαλλική πολιτική ελίτ βρίσκεται πλέον μπροστά στη δύσκολη επιλογή να επιλέξει καμένα προάστια- των περιθωριοποιημένων μεταναστών ή των βολεμένων αστών.

Σκανδιναβικά μοντέλα και λαϊκιστικά μοντέλα

Ως γνωστό, τα clich? θριαμβεύουν στο χώρο της πολιτικής. Πρόοδος, συντήρηση, εκσυγχρονισμός, νεοφιλελευθερισμός, όροι που χρησιμοποιούνται άκριτα και καταχρηστικά, ακυρώνοντας στην πραγματικότητα κάθε τους ερμηνευτική χρησιμότητα.

Το λεγόμενο σκανδιναβικό οικονομικό μοντέλο είναι ένα από αυτά. Οι διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα οικονομικά μοντέλα των σκανδιναβικών κρατών είναι υπαρκτές, όπως και οι διαφοροποιήσεις στις επιδόσεις τους. Για παράδειγμα, το βάρος των μη μισθολογικών κοστών στη Σουηδία και τη Φινλανδία φέρει ο εργοδότης, ενώ στη Δανία ο εργαζόμενος. Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις υποκαθιστούν τη νομοθεσία στη Δανία, ενώ λειτουργούν μόνο συμπληρωματικά προς αυτή στη Φινλανδία.

Εάν υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής στα μοντέλα των σκανδιναβικών κρατών αυτός, όπως επισημαίνει ο διευθυντής του προοδευτικού βρετανικού Ινστιτούτου για την Έρευνα Δημόσιας Πολιτικής (Institute for Public Policy Research- IPPR) Nick Pearce, είναι «η έμφαση στην εργασία ως ο δρόμος εξόδου από τη φτώχεια» (Stryker Mcguire, «Τhe Anglo-Social Model», Newsweek, 5.9.2005).

Φυσικά, πλήθος οικονομικών, πολιτιστικών, κοινωνικών παραγόντων καθορίζουν την αποτελεσματικότητα των επιχειρούμενων πολιτικών, γεγονός που καθιστά την εφαρμογή ενός μοντέλου σε άλλες εθνικές οικονομίες, με τις ιδιαιτερότητες τους, πολύπλοκο ζήτημα. Έτσι, το δανικό μοντέλο της υψηλής φορολόγησης του εισοδήματος, της παραδοσιακής συνεννόησης μεταξύ των κοινωνικών εταίρων (από τον περίφημο συμβιβασμό του 1899- Septemberforliget) και των αναπτυγμένων θεσμών της κοινωνίας πολιτών, πώς θα εφαρμοστεί στην Ελλάδα της υψηλής φοροδιαφυγής, και της απουσίας κοινωνίας πολιτών; Και βέβαια, μην ξεχνούμε ότι πρόκειται για ένα δαπανηρό μοντέλο, το κόστος του οποίου δεν μπορεί να σηκώσει μια ασθμαίνουσα οικονομία.

Σήμερα, στην Ευρώπη διεξάγεται, σύμφωνα με την γερμανική εφημερίδα DieZeit, ένας «πόλεμος ιδεολογιών», καθώς τα ευρωπαϊκά κράτη αναζητούν λύσεις στα προβλήματα της μειούμενης απασχόλησης και της χαμηλής ανταγωνιστικότητας στην εποχή των παγκοσμιοποιημένων αγορών και του διεθνοποιημένου κεφαλαίου. Αναπόφευκτα, το ενδιαφέρον στρέφεται στα σκανδιναβικά κράτη, οι οικονομικές επιδόσεις των οποίων είναι εντυπωσιακές, συγκρινόμενες με τις σε βαθειά κρίση κορπορατιστικές οικονομίες του «ρηνανικού καπιταλισμού» (Γαλλία, Γερμανία) καθώς και τις κρατικιστικές οικονομίες του ευρωπαϊκού Νότου («The Nordic model: A recipe for European success;», working paper no. 20, European Policy Centre, Σεπτέμβριος 2005).

Οι επιτυχημένες βρετανικές πολιτικές απασχόλησης έχουν δανειστεί πολλές ιδέες από το σουηδικό σύστημα. Το αμφιλεγόμενο C.P.E. έλκει τη φιλοσοφία του από το δανικό μοντέλο της «ασφαλούς ευελιξίας» (flexicurity= flexibility + security), που καθιστάς ευκολότερες τις απολύσεις, παράλληλα όμως διευκολύνει τις προσλήψεις και ταυτόχρονα απλώνει ένα ισχυρό «δίχτυ προστασίας» στους ανέργους (το 30% του εργατικού δυναμικού αλλάζει εργασία μέσα στο έτος, τη στιγμή που οι δανοί εργαζόμενοι νιώθουν μεγάλη εργασιακή σιγουριά, σε αντίθεση με άλλους λαούς όπως π.χ. οι Έλληνες, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εργασίας- ILO).

Βέβαια, καθόλα προβλέψιμα, το ελληνικό πολιτικό προσωπικό απουσιάζει πλήρως από τις ευρωπαϊκές διεργασίες, περιοριζόμενο στο αυτο-αναφορικό πλαίσιο της μικροπολιτικής. Κάτι που αποδεικνύεται και από τις αντιδράσεις στις δηλώσεις Φλωρίδη, που οδήγησαν στην αποπομπή ενός από τα ελάχιστα στελέχη που μπορούν να ανανεώσουν τη γερασμένη πολιτική ατζέντα του ΠΑΣΟΚ.

Εάν κάτι εκφράζει η συνολική απόρριψη του σκανδιναβικού μοντέλου, πέρα από την πλήρη υποταγή κυβέρνησης και αντιπολίτευσης στις επιταγές του επικοινωνιακού παιγνίου, όπως διεξάγεται μέσα από τα τηλε-παράθυρα της ημιμάθειας, των άναρθρων κραυγών και του λαϊκιστικού εντυπωσιασμού, αυτό είναι η απόφαση της ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ να εγκαταλείψει την απαραίτητη ιδεολογική ανανέωση και να επιστρέψει στην αμφίβολη σιγουριά των ισορροπιών, παρασυρόμενη ίσως και από τη βραχεία κεφαλή στις δημοσκοπήσεις και την προσδοκία της εξουσίας, κάτι όμως που δεν καταδεικνύεται από την προσεκτική ανάλυση των ερευνών της κοινής γνώμης.

Σήμερα περισσότερο παρά ποτέ άλλοτε, η εγχώρια Αριστερά χρειάζεται ένα νέο πολιτικό πρόταγμα για μία δίκαιη κοινωνία (με την έννοια που την πραγματεύεται ο John Rawls), που θα θέτει στο κέντρο της προσοχής της την προστασία των πλέον ασθενέστερων στρωμάτων που βρίσκονται εκτός συστήματος, μέσα από την επιδίωξη του στόχου της πλήρους απασχόλησης.

Κανείς πολίτης πλέον στη χώρα μας δεν έχει την παραμικρή αμφιβολία ότι η επόμενη κυβέρνηση (όποια κι αν είναι αυτή) θα κινηθεί στην πεπατημένη των κοντόθωρων συμβιβασμών με τα κατεστημένα συμφέροντα, των ιδεολογικών αγκυλώσεων και των ευμετάβλητων διαθέσεων της κοινής γνώμης όπως καταγράφονται στις δημοσκοπήσεις. Από τον «μεσαίο χώρο» και το «κοινωνικό κέντρο» των επικοινωνιολόγων μέχρι «το όλο ΠΑΣΟΚ» κοινός τόπος αναγορεύεται η επικοινωνιακή κενολογία, η ακινησία και η αναπαραγωγή του οικονομικο-κοινωνικού status quo.

Μοναδική ελπίδα να μας εξαπατούν οι ταγοί μας, με την ύπαρξη μίας κρυφής ατζέντας που θα οδηγήσει την ελληνική οικονομία και κοινωνία στο δρόμο των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων.

Αλλιώς, δεν είναι απίθανο κάποτε να βγουν ακόμη και?τσεκούρια.

* Δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα της Προοδευτικής Πολιτικής (www.ppol.gr) στις 12.4.2006.