Libertatia: Πέρα από το Μαρξ και το Χριστό

«Η τραγωδία των κοινωνιών μας δεν είναι η έλλειψη των πληροφοριών που χρειαζόμαστε για να κάνουμε ορθές επιλογές, αλλά το ότι επιλέγουμε να τις αγνοούμε.»
Jean-Francois Revel

Ο πρόσφατος θάνατος του Γάλλου ακαδημαϊκού Jean-Francois Revel (1924-2006), του «Orwell του καιρού μας» σύμφωνα με τον περουβιανό συγγραφέα Mario Vargas Llosa, μας υπενθυμίζει τη λειτουργία της Ιδεολογίας ως παραμορφωτικού καθρέφτη της πραγματικότητας. Συχνά οι ιδέες δεν περιορίζονται στη συστηματική καταγραφή της πραγματικότητας με στόχο την αναλυτική περιγραφή της, αλλά προβάλουν σε αυτή το δέον, συσκοτίζοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τις αντικειμενικές συνθήκες και οδηγώντας σε λανθασμένα συμπεράσματα.

Επιχειρώντας να συνοψίσουμε σε λίγες γραμμές την πολυδιάστατη σκέψη του σπουδαίου αυτού διανοητή και μαχητικού πολέμιου του ολοκληρωτισμού που συνέγραψε περισσότερα από τριάντα έργα για ποικίλα ζητήματα, έργο εκ των πραγμάτων εξαιρετικά δυσχερές, επιλέγουμε να σταθούμε σε τρία σημεία.

Πρώτον, δεν υπάρχει τίποτε το ντετερμινιστικό στην πορεία των πολιτικών κοινωνιών μέσα στο Χρόνο. Μακριά από κάθε είδους εγελο-μαρξιστικού ή αποκαλυπτικού/ μεταφυσικού ιστορικισμού (με την ποππεριανή έννοια), ο Revel επισημαίνει τον ιστορικό χαρακτήρα και την εύθραυστη φύση της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Στο βιβλίο του με τον χαρακτηριστικό τίτλο Πώς Χάνονται οι Δημοκρατίες ¹ (How Democracies Perish, 1983) περιγράφει με γλαφυρό κα τεκμηριωμένο τρόπο τις λανθασμένες επιλογές της κατευναστικής πολιτικής των δημοκρατιών απέναντι στους αντιπάλους τους, αρνούμενες να αναλύσουν ορθά τις κινήσεις τους και ό,τι αυτές αντιπροσώπευαν. Για τον Revel η διατήρηση των δημοκρατικών καθεστώτων επιβάλει τη διαρκή προσπάθεια τους καθώς αυτά δεν είναι σε καμία περίπτωση δεδομένα.

Δέκα χρόνια αργότερα θα επαναλάβει και προεκτείνει τις σκέψεις του στο έργο του Η Δημοκρατία ενάντια στον Εαυτό της (Democracy Against Itself, 1992) επισημαίνοντας νέους κινδύνους για τα δημοκρατικά καθεστώτα έπειτα από την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης.

Δεύτερον, o ευρισκόμενος σε έξαρση αντιαμερικανισμός μεγάλων τμημάτων του παγκόσμιου πληθυσμού στις μέρες μας, αποτελεί ουσιαστικά αντανάκλαση της εχθρότητας τους απέναντι στις φιλελεύθερες δημοκρατίες και σε ότι αυτές αντιπροσωπεύουν. Δεν είναι τυχαίο που οι ΗΠΑ συγκεντρώνουν τα πυρά τόσο της αντιφιλελεύθερης Αριστεράς όσο και του πολύμορφου θρησκευτικού φονταμενταλισμού.

Στο πολύκροτο έργο που τον έκανε ευρύτατα γνωστό με τον χαρακτηριστικό τίτλο Ούτε Μαρξ ούτε Χριστός- Η Νέα Αμερικανική Επανάσταση (Without Marx or Jesus- The New American Revolution, 1970), ο Revel εντυπωσιάζεται από την κυριαρχία του ατομικισμού (individualism) στις ΗΠΑ και επισημαίνει τη συμβολική σημασία τους γράφοντας ότι ο φιλελευθερισμός μπορεί να εξαπλωθεί στον υπόλοιπο κόσμο μόνο αν επιτύχει εκεί.

Τρίτον, ο Revel μας υπενθυμίζει πως, ο ρόλος των διανοουμένων στη διαμόρφωση των πολιτικών αντιλήψεων είναι καθοριστικός. Το ανοικτό πνεύμα, η έντιμη ηθική στάση και η κοπιώδης αναζήτηση των δεδομένων, χαρακτηριστικά που δεν βρίσκονται σε αφθονία και προς τούτο διαρκώς ζητούμενα, αποτελούν τη μοναδική οδό προς τη γνώση.

Αντίθετα, όπως εξηγεί στο βιβλίο του Η Απομάκρυνση από την Αλήθεια (The Flight from Truth, 1988), η «αφοσίωση» (devotion) σε κάποιον σκοπό και η συνακόλουθη υιοθέτηση μίας «διπλής γλώσσας» (double talk), σε πείσμα της πραγματικότητας, συμβάλει στην αναπαραγωγή των πολιτικών στερεοτύπων και την καλλιέργεια παράλογων ιδεοληψιών.

Η σημερινή εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, διαμορφούμενη υπό το παραμορφωτικό πρίσμα των ιδεολογικών εμμονών και της «αφοσίωσης» στη Δημοκρατία ως Ιδεολογία των νεο-συντηρητικών του George Bush, έρχεται να συναντήσει τις ολοκληρωτικές αντιλήψεις του μεσσιανικού και μεσαιωνικού πολιτικού λόγου του ισλαμικού φονταμενταλισμού, δημιουργώντας ένα εκρηκτικό μείγμα με άγνωστες στη παρούσα φάση συνέπειες.

Δυστυχώς, μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής Αριστεράς παραμένοντας δέσμια των επιλογών του παρελθόντος και της εχθρότητας της σε ότι (νομίζει ότι) συμβολίζουν οι ΗΠΑ, εμφανίζεται πρόθυμη να προχωρήσει σε ανεπίτρεπτες εξισώσεις (απαράδεκτων ομολογουμένως) επιλογών δημοκρατικών καθεστώτων με τις πλέον αντι-φιλελεύθερες και αντι-δημοκρατικές πρακτικές αυταρχικών καθεστώτων.

Ο Revel προερχόμενος από την Αριστερά (κάποτε συνέγραφε ομιλίες για το νεαρό Μιτεράν), ακολουθώντας την παράδοση του Orwell, προχώρησε πέρα από την απαραίτητη αυτοκριτική του στη καταξιώνοντας έτσι τον ρόλο του διανοουμένου στην εποχή μας Μία παράδοση που συνεχίζουν σήμερα με τη σειρά τους αριστεροί διανοούμενοι όπως οι Bernard-Henri Levy, Alain Finkielkraut και Daniel Chon-Bendit, δείχνοντας ότι η σύγχρονη Αριστερά συνεχίζει να έχει ουσιαστικό λόγο ύπαρξης.

Εν κατακλείδι, στη σημερινή εποχή της εκδικητικής επιστροφής πολιτικού του Ανορθολογισμού, των ολοκληρωτικών ιδεολογιών και των ανθρωποκτόνων ιδεοληψιών, προβάλει επιτακτική η ανάγκη της κινητοποίησης των της Ελευθερίας για την προάσπιση των ανοικτών κοινωνιών. Και προς τούτο, η πνευματική κληρονομιά του Revel στέκει πολύτιμος αρωγός.

_______________

1.Στα ελληνικά το βιβλίο κυκλοφόρησε από την «Ελληνική Ευρωεκδοτική». Για όσους ενδιαφέρονται, μπορούν να αναζητήσουν ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα αντίτυπα στις εκδόσεις «Ελάτη», οι οποίες διαθέτουν το στοκ της «Ελληνικής Ευρωεκδοτικής». [back]