η μπλοκαρισμένη κοινωνία και η επιστροφή της πολιτικής

Δεν προσθέτουμε κάτι καινούργιο στη δημόσια συζήτηση υποστηρίζοντας πως ζούμε σε μια «μπλοκαρισμένη κοινωνία», δηλαδή «μία κοινωνία όπου η αναγκαιότητα αλλαγών είναι εμφανής, όχι μόνο στους πολίτες, αλλά και σε κάθε ενημερωμένο παρατηρητή- ωστόσο ο συντηρητισμός, τα κατεστημένα συμφέροντα, ή και τα δύο, αποτρέπουν την εμφάνιση των αναγκαίων αλλαγών». (Άντονυ Γκίντενς, Europe in the Global Age, Polity Press, 2007).

Η ολιγοπωλιακή και καρτελοποιημένη διάρθρωση των εγχώριων αγορών, η «κλειστή» πολιτική αγορά, οι ισχυρές συντεχνίες και το πελατειακό σύστημα, διαμορφώνουν συνθήκες θερμοκηπίου, όπου οι δυνατότητες απρόσκοπτης δράσης των ατόμων είναι περιορισμένες και εν πολλοίς προκαθορισμένες. Αυτό το ελληνικό μοντέλο «παρεοκρατικού» καπιταλισμού αναπαραγόταν σχεδόν άκοπα στο βαθμό που απολάμβανε την ανοχή, αν όχι και τη σιωπηλή συναίνεση, της κοινωνίας καθώς, ο θεσμός της οικογένειας λειτούργησε ως «μαξιλάρι» και οι προσδοκίες κοινωνικής και οικονομικής ανόδου ατόμων και ομάδων εκτόνωσαν τις κοινωνικές εντάσεις.

Για τον Γκίντενς, όσο μεγαλύτερο είναι το μπλοκάρισμα, τόσο περισσότερο αισθητή πρέπει να γίνεται η κρίση ώστε να επέλθουν μεγάλες μεταρρυθμίσεις. Και η σημερινή εποχή των χαμηλών και ολοένα μειούμενων προσδοκιών καθιστά κάτι παραπάνω από αισθητή την αναγκαιότητα αλλαγών στο ακολουθούμενο μοντέλο ανάπτυξης.

Καθώς η επερχόμενη οικονομική κρίση απειλεί να δημιουργήσει «άλλη μια χαμένη γενιά» (Polly Toynbee, The Guardian, 4.11.2008), οι πρώτες συνέπειες αφορούν στη κοινωνική κινητικότητα. Γνωρίζουμε πως όσοι μπαίνουν στην αγορά εργασίας σε περιόδους ύφεσης απολαμβάνουν συγκριτικά μικρότερες απολαβές σε σχέση με όσους εισέρχονται στην αγορά εργασίας σε περιόδους οικονομικής ανάπτυξης. Συγκριτικά καλύτερα τα καταφέρνουν όσοι έχουν αποκτήσει τις κατάλληλες δεξιότητες- και δεν χρειάζεται να αναφερθούμε στις χαμένες ευκαιρίες του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος.

Σήμερα βιώνουμε την ταυτόχρονη κάθοδο του οικονομικού και του πολιτικού κύκλου, όπου η οικονομική ύφεση συναντά την εκκωφαντική απουσία της πολιτικής. Η απαξίωση του υφιστάμενου πολιτικού προσωπικού επιτείνει την αίσθηση του αδιέξοδου που γεννά η οικονομική δυσπραγία και δημιουργεί πίεση για αλλαγές.

Αρχίζουμε πλέον να αντιλαμβανόμαστε τις συνέπειες της, προσβλητικής για τους πολίτες και τη λειτουργία της δημοκρατίας, αδράνειας των κυβερνήσεων των τελευταίων ετών, που αναγόρευσαν την απραξία σε πολιτική πρόταση και τη κενότητα του λόγου σε ιδεολογικό στίγμα. Τα τραγικά δημόσια οικονομικά δεν επιτρέπουν την άσκηση κεϋνσιανών πολιτικών τόνωσης της ζήτησης ακόμη και έπειτα από μια πιθανή χαλάρωση του Συμφώνου Σταθερότητας. Και οι μεταρρυθμίσεις που θα έπρεπε να έχουν γίνει στη φάση ανόδου του οικονομικού κύκλου, όταν και θα υπήρχαν τα περιθώρια απορρόφησης των κοινωνικών κραδασμών, σήμερα ενδεχομένως να χειροτερεύσουν τα πράγματα σε κάποιους τομείς (π.χ. μέτρα ελαστικοποίησης της αγοράς εργασίας σε περιόδους ύφεσης θα σημάνουν περισσότερες απολύσεις, τη στιγμή που το ποσοστό ανεργίας είναι απαράδεκτα υψηλό).

Οι διαχειριστικές λογικές του υφιστάμενου πολιτικο-οικονομικού συστήματος εξάντλησαν πια τα όρια τους. Η ταχύτερη έξοδος από την οικονομική κρίση και η είσοδος σε ένα νέο κύκλο οικονομικής ανόδου, προϋποθέτουν νέες ιδέες, σύγχρονες αντιλήψεις και πολιτική βούληση. Γνωρίσματα στα οποία, δυστυχώς, το πολιτικό προσωπικό της χώρας δεν μας έχει συνηθίσει. Ποιες είναι εκείνες οι πολιτικές δυνάμεις που θα προωθήσουν το έργο των μεταρρυθμίσεων διασφαλίζοντας παράλληλα τη κοινωνική συνοχή; Και στο επίπεδο της εφαρμοσμένης πολιτικής, πώς θα προωθήσουν τον ανταγωνισμό στις αγορές σε συνθήκες υψηλής απασχόλησης και κοινωνικής αλληλεγγύης;

Καθώς λοιπόν καθίσταται πλέον επιτακτική η αναζήτηση διεξόδου από τη κρίση που απειλεί να βυθίσει τη χώρα στη χειρότερη ύφεση των τελευταίων δεκαετιών, ήρθε η ώρα να επιστρέψει η πολιτική στο προσκήνιο και να αποχωρήσουν οι βαριεστημένοι και βαρετοί απολογητές της μπλοκαρισμένης κοινωνίας μας.

*Δημοσιεύτηκε στη Προοδευτική Πολιτική και το e-rooster.