Ο φιλελεύθερος της Σαμαρκάνδης

«Δεν υπάρχει λόγος να συμμετέχεις σε κοκτέιλ πάρτυ με ένα φασιστικό καθεστώς»

Craig Murray

Έχοντας μόλις ολοκληρώσει την συναρπαστική ανάγνωση του βιβλίου του βρετανού (πρώην) διπλωμάτη καριέρας Craig Murray με τον χαρακτηριστικό τίτλο Murder in Samarkand- A British ambassador's controversial defiance of tyranny in the war on terror.

Το βιβλίο ανταποκρίνεται πλήρως στην περιγραφή του εκδότη του ως «μία απίστευτη πραγματική ιστορία κατασκοπίας, βασανισμών, υψηλής πολιτικής, σεξ και δολοφονιών». Είναι καλογραμμένο, με ζωντανή γλώσσα, προσφέροντας μας πέρα γνώσεις για τις γεωπολιτικές ισορροπίες της περιοχής, τη ζωή στο Ουζμπεκιστάν και τη φύση του καθεστώτος, καθαρή αναγνωστική ψυχαγωγία.

Ο 47χρονος διπλωμάτης υπηρέτησε στο Ουζμπεκιστάν τη διετία 2002-2004, όταν όχι μόνο οι δυτικοί διπλωμάτες συναγελάζονταν με τους εκπροσώπους του καθεστώτος του Islam Karimov, αλλά και ο ίδιος ο George Bush έπινε το τσάι του με τον ουζμπέκο πρόέδρο στον Λευκό Οίκο. Ήταν η εποχή που οι προτεραιότητες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής επέβαλαν την ανοχή- αν όχι και τη στήριξη- αυταρχικών καθεστώτων, προκειμένου για την ανάσχεση του ισλαμικού φονταμενταλισμού στη λογική του δόγματος «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου».

Μία λογική όμως που δεν συμμερίζεται ο Murray, ο οποίος δεν μπορεί να αδιαφορήσει όταν γίνεται ενήμερος της κατάστασης της χώρας, όπου οι αντικαθεστωτικοί συχνά κρατούνται σε σοβιετικού τύπου γκουλάγκ- όταν δεν?βράζονται μέχρι θανάτου (δες επίσης το παλαιότερο κείμενο μας Το λυκόφως των νεο-συντηρητικών).

Αποτέλεσμα των έντονων αντιδράσεων του ήταν η ρήξη και η τελική απομάκρυνση από το βρετανικό Υπουργείο Εξωτερικών, ενώ η αντιπαράθεση του με αυτό είχε συνέχεια καθώς, μία σειρά εγγράφων αλληλογραφίας του Murray με το βρετανικό ΥΠΕΞ που δημοσιοποίησε ο διπλωμάτης στην ιστοσελίδα του, απομακρύνθηκαν έπειτα από τη προειδοποίηση του βρετανικού κράτους πως θα κινηθεί νομικά επικαλούμενο τη νομοθεσία περί πνευματικής (κρατικής) ιδιοκτησίας.

Διαβάζοντας τις σελίδες του βιβλίου αναπόφευκτα επανέρχεται στη μνήμη μας το αριστουργηματικό μυθιστόρημα του Graham Greene Ο Ήσυχος Αμερικανός (The Quiet American) όπου ο αρχικά απαθής και αμέτοχος βρετανός δημοσιογράφος αναγκάζεται να πάρει θέση στον πρώτο πόλεμο της Ινδοκίνας υποστηρίζοντας μία από τις αντιμαχόμενες πλευρές.

Παράλληλα, μαζί με το τελευταίο βιβλίο του John LeCarre The Mission Song που κυκλοφόρησε πρόσφατα, θέτει σοβαρά ερωτήματα αναφορικά με τα όρια του πολιτικού ιδεαλισμού στις διεθνείς σχέσεις.

Ωστόσο, ο Murray, σε καμία περίπτωση, δεν αμφιταλαντεύεται, ακόμη και όταν γνωρίζει ότι θέτει σε δοκιμασία τη σταδιοδρομία του και την ψυχική του υγεία. Παραμένει πρώτιστα ένας φιλελεύθερος κοσμοπολίτης, με την καντιανή έννοια, κατανοώντας ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα και η αξιοπρέπεια δεν (μπορούν να) σταματούν μπροστά στα τείχη που ορθώνουν τα εθνικά σύνορα.

Απορρίπτει την προβληματική έννοια του εθνικού συμφέροντος και τη μυωπική εφαρμογή της στο δόγμα του διεθνοπολιτικού ρεαλισμού (realpolitik) «my country right or wrong» που ιστορικά ακολουθεί η βρετανική εξωτερική πολιτική.

Σε αυτό το πλαίσιο θέτει εμμέσως καίρια ζητήματα ηθικής και πολιτικής, καθήκοντος και συνείδησης, διαφάνειας και δημοκρατικού ελέγχου στα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής.

Το βιβλίο πρόκειται να γνωρίσει την κινηματογραφική μεταφορά του το επόμενο έτος από τον Michael Winterbottom, που πρόσφατα σκηνοθέτησε το Road to Guantanamo προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις.

Σε αναμονή της κινηματογραφικής ταινίας και ως εισαγωγή στο σπουδαίο αυτό βιβλίο (που ελπίζουμε να κινήσει και το ενδιαφέρον των ελλήνων εκδοτών) μπορεί κάποιος να διαβάσει το πρόσφατο αποκαλυπτικό άρθρο του Murray στην εφημερίδα Washington Post.